Bitki
hastalıkları ile ilgili genel bilgiler
Bu sayfamızda
genel olarak hastalık nedenleri ve bazı mücadele yöntemleri
gözden geçirilmiştir. . Mücadele konusunda özellikle Toprak
solarizasyonu işlenmiştir. İşelenen konulardan bazıları hakkında
direk bilgi edinmek için aşağıdaki başlıkları tercih edebilirsiniz.
Umarım aydınlatıcı olur.
Bitki
Hastalıklarının Nedenleri
Biyotik
faktörler;
Hastalık
Belirtileri (Simptom)
Abiyotik
faktörler;
Mücadele
Yöntemleri
Toprak solarizasyonu
Bitkilerde
hastalık etmenlerine karşı etkin ve ekonomik bir mücadelede
(stratejide) başaralı olmak için hastalık etmenleri hakkında
temel bir bilgi birikimine gerek duyulur. Bunlar; hastalık
etmenlerinin biyolojisi (yaşam döngüsü), bitkilerde oluşturdukları
hastalık belirtileri (simptomları) ve mücadele yöntemleri
olarak özetlenebilir. Bir bitki populasyonu içerisinde hastalığın
şiddeti ve hastalık yapma yeteneği de iyi değerlendirilmeli,
ayrıca hastalığın ekonomik zarar eşikleri her zaman göz önüne
alınmalıdır .
Bitki Hastalıklarının Nedenleri
Biyotik faktörler;
Hastalığın gelişimi patojen, konukçu bitki ve çevre üçgeninin
birbiri ile olan interaksiyona bağlıdır. Hastalıklara değişik
etmenler (canlı ya da cansız) neden olabilir ve hastalığın
oluşumuna tek bir etmen vaya birden fazla etmen birlikte etki
edebilir (bu konuyla ilgili bazı bilgileri patojenler
kısmında da bulunabilirsiniz). Hastalığa neden olan biyotik
canlılar arasında funguslar (mantari etmenler) en fazla hastalığa
neden etmen ya da organizmalar olarak bilinir, bunları bakteriler,
virüsler ve diğer mikroorganizmalar takip eder.
Hastalığa neden olan mikroorganizmalar
patojen olarak adlandırılır.
Hastalık, bitkide bir ya da bir kaç seri fizyolojik metabolizma
değişiklikleri sonucu ortaya çıkar ve sonuçta bitki morfolojik
değişiklere ya da normal gelişiminden sapmalara neden olur.
Bitkide meydana gelen bu morfolojik değişmeler ya da sapmalar
simptom (hastalık
belirtisi) olarak adlandırılır. Bazı durumlarda
da patojenin varlığı bitkideki morfoljik değişikliklerden
daha barizdir ve patojenin bitki üzeribde bu gelişme hastalık
işareti olarak da adlandırılabilir. Buna en güzel örnek, pas
ve külleme hastalıklarının bitki üzerindeki spor ve misel
gelişmesinin görünümleridir.
Başa
Dön
Hastalık
Belirtileri (Simptom)
Farklı patojenler bir konukçuda
spesifik ya da özelleşmiş farklı hastalık belirtilerine neden
olmaktadır. Sadece tek bir patojen söz konusu olduğunda, genellikle
hastalığa
özel bir isim verilmesine neden olan karekteristik simptomların
ya da sendromlarını bitkide oluşur. Bitki de oluşan bu simptomlar
bir seri değişikler sonucu ortaya çıkmaktadır. Örneğin, mildiyö
hastalıklarında, simtomlar ilk önce yağımsı leke, daha sonra
yaprağın altında pamukumsu sporlanma ve en sonunda da nekrotik
lekeler oluşmaktadır. Böylece hastalığın hastalık belirtileri
(simtoplar) ile teşhisi büyük ölçüde deneyim ile kazanılmaktadır.
Bitkilerde ortaya çıkna genel hastalık simtoplarından bazıları;
1)
Ölüm ya da nekrozlar - Özellikle yapraklarda, değişik
şekil ve ölçülerde nekrotik (ölü) lezyonlar.
2) Dokularda anormal gelişmeler - Hypertrophy: bitki
dokularındaki hücrelerin büyüklüğünde artış ya da Hyperplasia:
bitki hücrelerinin sayısında artışı.
3) Gelişmenin durması - Hypoplasia: normal büyüklük
ya da gelişiminini tamamlayama.
4) Renk değişikliği - Sararma ya da kloroz yaygın bir
hastalık belirtisidir ve tüm bitkide olabileceği gibi, nekrotik
(ölü) dokuları çevreleyen dokularda da görülebilir. Bu durum
enk oluşumundan sorumlu klorofil parçalanması sonucu oluşmaktadır.
Diğer renklerde görülebilir, örneğin aşırı antoksiyanin birikiminden
kaynaklanan kırmızı renklenme gibi. Bu tür simptomlara virüs,
mikoplazmalar gibi biyotik etmenler sebep olabileceği gibi,
besin elementi gibi abiyotik etmenlerde neden olabilir.
5) Solgunluk - Bitki içerisinde su ya da besin elementlerinin
hareketlerinin engellenmesi sonucu görülür.
6) Bitki organlarının bozulması (transformasyonu) ya da
alışılmamış şekilde gelişmesi - Bazı bitki türlerinde,
infekteli bitkiler normal stamen oluştururken, bazılarında,
özellikle buğday rastığı ile infekteli bitkilerde daneler
nişata yerine fungusun sporları ile dolmaktadır. taş çekirdekli
meyvelerde ise infekteli meyveler infekteli meyvelr mumyalaşmış
meyvelere dönüşmektedir.
7) Doku parçalanması - Bu hastalık belirtileri genellikle
meyve infeksiyonlarında görülmektedir ve çürüklük olarakda
ifade edilmektedir.
8) Zamklanma - Bazı patojenler aşırı zamk oluşumuna
neden olabilir, özellikle ağaç infeksiyonlarından sorumlu
patojenlerde görülmektedir.
Abiyotik
faktörler;
Bunlar hakkında bilgi cansız
hastlalık etmenleri adlı sayfamızda bulunabilir.
Başa
Dön
Mücadele
Yöntemleri
Hastalık
kontrolü ya da mücadelesi hastalığın engellenmesi veya hastalığın
varlığında veyahutta şiddetinde azalma ya da durdurma olarak
da ifade edilir. Mücadelede genellikle bireysel bitkilerden
(süs bitkileri hariç) ziyade bitki populasyonları üzerinde
durulmaktadır. Bir çok hastalığın tatminkar ölçüde mücadelesi
bir çok kültür önleminin birlikte ele alınması ya da entegre
bir yaklaşım ile başarılır. Entegre mücadele çevresel, biyolojik
ve kimyasal faktörleri kapsayacak bir şekilde işlenmelidir.
İyi planlanmış
ve başarılı kontrol programı patojenin ve konunçunun özelliklerinin
bilinmesine bağlı olduğu gibi, ürünün yetiştirildiği kültürel
ve iklim koşullarının bilinmesine de bağlıdır. Aynı zamanda
kültürel, genetiksel, kimyasal ve biyolojik mücadele yöntemlerinin
bilinmeside hastalığın kontrol edilmesi programında önemlidir.
Bitki
hastalıklarına karşı kullanılan mücadele yaklaşımlarından
bazıları;
Aşağıda belirtilen mücadele yöntemlerinden bir ya da bir
kaçı birlikte kullanılabilir.
1)
Kaçınma - Hastalık inokulumunun
etkisiz, nadir ya da olmadığı alanların seçimi.
- Çoğrafik
alanların seçimi
- Lokal
alanlarda dikim yerlerinin seçimi
- Dikim
zamanının seçimi
- Hastalıktan
ari üretim materyallerinin seçimi
- Kültürel
işlemlerinde değişikler
Başa
Dön
2)
Hastalık inokulum kaynaklarının yok
edilmesi ve hastalığın bulunmadığı alanlara patojenin girişinin
ya da yerleşmesiinin engellenmesi - Patojenler
engelleme ya da yok etme yöntemlerinden bazıları;
- Bitki
materyallerini muayene
- Sertifikalı
bitki materyallerinin kullanımı
- Karantina
ile sınırlamalar
- Vektörlerin
eleminasyonu
3)
Eradikasyon - Yeni bir bölgeden
ya daha önce tesis edilmiş bir bölgeden inokulum kaynaklarını
azaltma, inaktife etme, elemine etme ya da yok etme işlemleridir.
. Tam bir eradikasyon başarmak her zaman oldukça zordur, fakat
inokulumun azaltacağı için hastalığın çıkması ya düşürülür
ya da geçiktirilebelir. Kullanılan metodlardan bazıları aşağıdadır;
- Kimyasal
- Biyolojik
- Ürün
rotasyonu (münavebe)
- Hastalıklı
ya da tüm bitki materyallerinin uzaklaştırılması ve yok
edilmesi
- Alternatif
ve yabancıotların eleminasyonu
- Sanitasyon
4)
Koruma - Hassas konukçu ve patojen arasında uygun
bir toksik madde(koruyucu zirai ilaç) ve diğer engellerin
kullanarak infeksiyonların engellenmesi ve ya geçiktirilmesi
.Kullanılan metodlardan bazıları;
- Kimyasal
- Biyolojik
- Patojenlerin
böcek ya da diğer vektörlerinin kontol altına alınması
- Çevrenin
değiştirilmesi (modifikasyonu)
- Besinlerin
değiştirilmesi
Başa
Dön
5)
Hastalığa dayanıklılık -
Dayanıklı ya da toleranslı bitkilerin ıslah edilmesi veya
kullanılması
6)
Terapi - İnfektelenmiş bitkilerde
hastalığın şiddetini azaltma. Bu metodlardan bazıları;
- Kemoterapi
- Isı
uygulaması
- Operasyon
(hastalıklı bitki organları ya da kanserler kesilerek uzaklaştırılmalı)
Mücadele
yöntemleri çoğunlukla koyucu özelliktedir ve konukçu, patojen
ve çevrenin oluşturduğu üçgen her zaman göz önüne alınmalıdır.
Bir bitki farklı çevre ve iklim koşullarında yetiştirilebilir
(örneğin bağlar sıcak ve serin iklim koşullarında yetişebilir).
Bu yüzden farklı yerlerde yetiştirilen bitkilerde ortaya çıkan
benzer hastalıklar için farklı mücadele yöntemleri kullanılabilir.
Başa
Dön
TOPRAK
SOLARİZASYONU
Burada toprak solarizasyonu nedir,
ne tür canlıllara etkilidir ve nasıl uygulanır ? sorularına
cevap bulabilirsiniz.
Kültür bitkileri bir çok toprak altı patojen,
parazit nematot, yabancıotlar, hatta böcekler tarafından ekonomik
önemde kayıplara neden olur. Dayanıklı çeşitler, ürün rotasyonu
ve peptisidler ve diğer mücadele yöntemleri bu zararlıları
kontrol altına almada yetersiz kalabilir. Ayrıca peptisidlerin
diğer canlılara ve çevreye olumsuz etkileri ve insanların
organik tarıma yönelimi de mücadele programlarında değişikliğe
ya da yeni alternatif arayışlara neden olmuştur. Bundan dolayı
son yıllarda terçih edilen mücedele yöntemleri özellikle sağlıklı
ve emniyetli olan alternatif programlara kaymıştır. İşte toksik
ve maliyetçede pahalı peptisidlere ve ürün rotasyonuna alternatif
bir mücadele yöntemlerinden biri toprak solarizyonudur. Toprak
solarizasyonunun uygulanması basit, güvenli ve etkili bir
mücadele yöntemi olarak karşımıza çıkmıştır. Güneş enerjisinden
elde edilen radyant ısı, toprakda bulunan bir çok canlıya
öldürücü etkiye sahiptir. Bu amaç doğrultusunda temiz polietilen
malç ya da plastik toprakta (3-6 mm kalınlığında) solar ısının
tutulması ve yükselmesi için kullanılmaktadır. Özellikle sıcak
mevsimlerde ve ürünün yetiştirilmediği aylarda bir ile bir
kaç hafta ya da ay arasında değişen bir sürede, toprak plastik
örtü ile kapatılır. Bu geçen süre içerisinde yaklaşık 50-60
cm derinliğine kadar olan topraklarda yükselen ısı zararlıları
ve yabancıotları öldürmek için genellikle yeterli olmaktadır.
Yapılan araştırmalarda toprak sıvcaklıkları 10 cm derinlikte
45-50 °C ve 20 cm derinlikte 38-45 °C' ye kadar çıktığı belirtilmektedir.
Toprak solarizasyonu ile kontrol altına
alınabilen hastalıklardan bazıları: domates, patates, patlıcan,
pamuk ve çilekte Verticillium solgunluğu; domates,
kavun, soğan ve pamukta Fusarium solgunluğu; soğanda pempe
çürüklük; yerfıstığında güney yanıklık; patates, soğan ve
fasulye de Rhizoctonia
hastalığı (çökerten); süs bitkilerinde Phytophthora
kök
çürüklüğü ve değişik bitkilerde nematodlar örnek olarak verilebilir.
Bu zararlılar solarizasyon uygulanan alanlardan
tamamen eradike edilemezler, ama puluk katmanında (50-60 cm)
bulunan zararlıların sayısında önemli ölçüde azalma görülür
ve bu da ürün üretimi için yeterli olabilmektedir. Solarizasyon
uygulaması tekrarlanmazsa, yabancıotlar üzerindeki etkisi
bir sonraki sezonda görülmeyebilir. Kumlu ya da kumlu verimli
topraklarda nematodlar öldürücü sıcaklığın oluştuğu derinliğin
altındaki yerlerde de canlı kalabilir, sonuçta zarar bazen
sadece derin köke sahip ürünlerde görülebilir, fakat derin
köke sahip olmayan bitkiler ciddi zararlanmalardan kurtulabilir.
Solarisazyon uygulamalarının yapılması ile
verimde umulmadık şekilde artışlar görülebilir. Bunun nedenlerinden
bazıları; toprakta bazı küçük düzeyde zararlı olan patojenlerin
yok edilmesi, toprakta bazı besinlerin alınabilirliğin artması
ve rakabetin azalması gibi faktörlerdir. Biyolojik mücedelede
kullanılan organizmalarda solarizasyon uygulanan topraklarda
daha iyi kolonize olmaktadır, bundan dolayı her iki metod
birlikte kullanılabilir. Ayrıca peptisid harçamalarında azalma
sağlayacağından dolayı da büyük ölçüde ekonmiktir.
Başa
Dön
Solarizasyonun
uygulanması
1) Toprağın hazırlanması
Metilbromid ya da metamsodyum gibi toprak
fumigasyonunu uygalayan çiftçiler toprak solarizasyonuna kolaylıkla
eçebilirler, aynı zamanda bu teknik küçük çiftçiler tarafından
da kolaylıkla uygulanabilir. Solarizasyon uygulanacak toprak
alanı tohum yataklarında yapılan hazırlıkta gibi sürülmeli
ve işlenmelidir. Bu yüzden hazırlanan toprak gevşek ve tavında
olmalıdır. Toprak yüzeyinde büyük toprak parçaları ve bitki
artıkları da bulunmamalıdır. İyi bir toprak işleme aletleriyle
toprak ve bitki artıkları iyice parçalanmalı ve toprağın geçirgenliği
arttırılmalıdır. Eğer toprak iyi işlenmezse iri toprak parçaları
ve bitki artıkları toprakta boşluklar oluşturur, buda ısının
iletilmesini ve yükselmesini engeller. Ayrıca toprakta kalan
bu tür kalıntılar yeteri kadar ince olan plastiklerin örtülerin
parçalanmasına ya da delinmesine neden olacağından etki tam
olmayabilir.
2)
Toprak nemi
Solarizasyon uygulanacak toprak kuru ise,
plastik ile kaplamadan önce toprak doyum noktasına gelinceye
kadar iyice sulayın, çünkü bir çok toprak zararlısı kuru topraklardan
ziyade nemli topraklarda sıcaklıklara daha hassatırlar. Ayrıca
ısının daha derinlere iletilmesi ve bazı mikroorganizmaların
dayanıklı spor devresinden vejatatif gelişme devresine geçmesini
sağlamak için sulamanın mutlaka yapılması gereklidir. Eğer
mümkün ise toprak solarizasyonu süresince plastikörtü altına
damalama sulama düzeneği kurulabilir. Böylece toprağa gerektiğnde
nem sağlanabilir ve mevcut toprak nemi daha iyi muhafaza edilir.
Damlama sulama yapılmayan yerlede ise etkili bir solarizasyon
için ara sıra salma sulama yapılmalıdır.
Başa
Dön
3)
Plastik örtüler
Solrizayonda temiz, UV-stabil ve 0.5-4
mm kalınlığında plastik (polyethylene or polyvinyl chloride)
örtüler kullanın. Örtü materyali toprağın üzerine serilebilmesi
için de yeteri kadar esnek olmalıdır. Hatta iki katlı ve hava
ile izole edilmiş ince plastiklerin kullanımı (ince ve çit
kat plastik örtü olabilir) toprağın sıcaklığını ve solarizasyon
uygulamasının etkinliğini artırdığı belirtilmektedir. Plastik
örtünün kenarları rüzgar tarafından açılmasını ve ısı kaybını
engelemek için de kenarları yaklaşık 10-25 cm toprak içine
gömülmelidir.
Kullanılan beyaz ya da siyah
plastikler örtüler güneşin solar radyasyonu sayesinde toprak
sıcaklıklarının yükselmesini neden olur. Çok ince olan plastikler
(0.5 to 1 mm) maliyeti düşürmekte, fakat çok fazla kolaylıkla
yırtılabilir, bundan dolayı sera gibi kapalı alanlarda kullanılabilir.
Daha kalın olan plastikler (2 mm ya da daha fazla kalın olanlar)
rüzgar zararının veya benzer problemlerin olası olduğu açık
alanlarda kullanılabilir. Plastik örtüde açılan çok büyük
delikler ısının kaybolmasını engellemek için bir izole edici
bant ile yapıştırılmalı ya da bir şekilde kapatılmalıdır.
Plastikler elle ya da makine ile örtülmekte
ve birleşme yerleri bir yapıtırıcı ile kapatılmaktadır. Büyük
ve geniş plastiklerin kullanımı, özellikle uygulanan alanlar
hastalık ve nematodlar ile bulaşık ise her zaman tercih edilmelidir.
Ayrıca solarisazyon işlemi tamamlandıktan sonra bu örtüler
malçlama içinde kullanılabilir. Hatta seralarda plastik örtüler
kaldırılmadan da açılan deliklerden bitkiler toprağa şaşırtılabilir.
Etkili bir solarizayon uygulaması için
örtülerin kenarları mutlaka toprak içine gömülmelidir.
4)
Uygulama sürüsi (zamanlama)
Toprak kökenli zararlıların ve yabancıot tohumların ölmesini
sağlayan sıcaklıkların plastik örtü altında artması için uzun,
sıcak ve güneşli günlere ihtiyaç duyulmaktadır. Toprak nekadar
uzun süre ısıtılırsa, sıcaklık daha derindeki topraklara da
ulaştığından zararlıların ve yabancıotların kontrolünde büyük
ölçüde artacaktır. Etkili bir solarizasyon için en az toprağın
6-8 hafta plastik örtü ile kapatılması gerekmektedir.
Başa
Dön